Endokrynol. Ped. 2015.14.4.53:25-28
DOI: 10.18544/EP-01.14.04.1627PDF

Stan wyrównania metabolicznego i poziom niepokoju u nastolatków podczas pobytu na kolonii cukrzycowej

1Robert Piekarski, 2Leszek Szewczyk, 1Anna Bury

1Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej UM w Lublinie
2Wydział Pedagogiki i Psychologii WSEI w Lublinie


Słowa kluczowe:

cukrzyca typu 1, nastolatki, wyrównanie metaboliczne, niepokój

Streszczenie

Wstęp. Praca ma na celu ocenę stanu wyrównania metabolicznego dzieci z cukrzycą typu 1 oraz ocenę zmian poziomu niepokoju podczas pobytu na kolonii cukrzycowej. Materiał i metody. Badania dotyczyły 47 uczestników w wieku 11–17 lat. Wartości HbA1c były oznaczane we krwi włośniczkowej przy pomocy podręcznego analizatora A1cNow+, zaś dwukrotne oznaczanie pomiarów niepokoju przeprowadzono przy pomocy Kwestionariusza „Jaki jesteś” Choynowskiego i Skrzypek. Wyniki i wnioski. Większość badanych dzieci (78%) posiadała pompy insulinowe. Średni poziom HbA1c=7,41%. Średni poziom niepokoju pod koniec turnusu był istotnie niższy niż na początku turnusu. Poziom niepokoju był istotnie niższy u osób, u których cukrzyca trwała powyżej 10 lat. Poziom niepokoju był istotnie niższy u uczestników, u których cukrzyca była dobrze wyrównana (HbA1c<7%).


Wstęp

Wiadomo powszechnie, że w cukrzycy typu 1 uwzględnia się rolę stresu psychicznego w ujawnianiu się i jej przebiegu, zaś dziecko chore na cukrzycę typu 1 jest bardziej narażone na różne czynniki stresorodne związane z sytuacją chorobową, w jakiej musi funkcjonować na co dzień oraz z nie zawsze optymistyczną oceną siebie zarówno aktualną, jak i perspektywiczną [1]. Badania osobowości wykazały u dzieci z cukrzycą typu 1 większą labilność emocjonalną, większą submisyjność, nasilenie poczucia zmęczenia ogólnego, ale także wzrost dojrzałości charakterologicznej i samodzielności [2,3]. Mimo wszystko poczucie jakości życia nie zawsze jest doskonałe, co wiąże się z przestrzeganiem diety cukrzycowej, sposobem insulinoterapii [4,5]. Z badań lubelsko-wrocławskich [6] wynika, że stosowanie leczenia przy pomocy osobistej pompy insulinowej daje większą możliwość działania i niezależności w codziennym życiu, co sprzyja lepszemu wyrównaniu metabolicznemu. Ważne znaczenie ma także postawa dziecka wobec swojej choroby [7]

Badania miały na celu ocenę stanu metabolicznego dzieci z cukrzycą typu 1 przebywających na kolonii cukrzycowej oraz ocenę zmian poziomu niepokoju jawnego w trakcie pobytu wakacyjnego.


Materiał i metody

Badania dotyczyły 47 uczestników kolonii cukrzycowej w wieku 11–17 lat (średnio 13,2): 17 osób w wieku do 12 roku życia, zaś 30 osób powyżej 12 roku życia. Prawie połowę stanowili chłopcy (22 osoby), zaś dziewcząt było 25.

Uczestnikami kolonii zorganizowanej przez Koło Pomocy Dzieciom i Młodzieży z Cukrzycą (mgr Jadwiga Gruba) w Ośrodku „Astur” nad jeziorem Białym byli pacjenci głównie z Lubelszczyzny.

Badania dotyczyły pomiaru wartości HbAlc we krwi włośniczkowej przy pomocy podręcznego analizatora A1c Now+ firmy Bayer Consumer AG. Procedura oceniania HbA1c przy pomocy urządzenia A1c Now+ jest całkowicie zautomatyzowana, wynik jest otrzymywany po 5 minutach od naniesienia krwi na kasetę testową [8,9].

Pomiary poziomu niepokoju przeprowadzono dwukrotnie (na początku i pod koniec turnusu) przy pomocy kwestionariusza „Jaki Jesteś?” Chojnowskiego i Skrzypek, odpowiedniego dla wieku badanych pacjentów [10]. Skala Neurotyczności kwestionariusza mierzy skłonności neurotyczne wyrażające się w niepokojach, zmartwieniach, lękach i objawach psychosomatycznych. Średnia dla zdrowych chłopców = 13,45 ±6,08, zaś dla zdrowych dziewcząt = 16,13±6,85. Skala Kłamstwa informuje o stopniu wiarygodności odpowiedzi badanych. Rzetelność i trafność kwestionariusza jest wysoka (p<0,001).


Wyniki badań

Charakterystykę badanych według wieku i płci przedstawia tabela I.

Większość badanych otrzymywała insulinę przy pomocy osobistej pompy insulinowej (37 badanych = 78,6 %), zaś 10 osób (21,4%) przy pomocy penów.

Czas trwania choroby wahał się od jednego roku do piętnastu lat (średnio 6,6 lat). Dzieci chorujące do 3 lat to 12 osób, od 4 do 9 lat chorowały 24 osoby, zaś więcej niż 10 lat chorowało 11 badanych.

Ocena stanu wyrównania metabolicznego cukrzycy u badanych dzieci wypadła dość dobrze 

(średni poziom HbA1c = 7,41%). Zaobserwowano, że u dzieci leczonych przy pomocy osobistej pompy insulinowej średnia wartość wynosiła HbA1c = 7,16% i była niższa (ale nieistotnie) niż u dziesięciorga dzieci otrzymujących insulinę przy pomocy penów (średnia = 7,66%).

Analiza danych wykazała, że pacjenci lepiej wyrównani (HbA1c < 7%) byli młodsi (śr. wiek = 12,5) niż ci z HbA1c > 7% (śr. wiek = 13,61)

Poziom niepokoju na początku kolonii był wysoki u 12 osób ( 25,67%) , przy czym średnia wynosiła 15,68± 5,15, zaś pod koniec turnusu 12,15 ±4,08, co różniło istotnie oba pomiary (p< 0,01). Analiza poziomu niepokoju wykazała jego obniżenie u 25% dzieci, ale u trojga dziewcząt uległ on podwyższeniu.

U dzieci, których cukrzyca trwała mniej niż trzy lata, poziom niepokoju wynosił średnio 14,67±4,65, podobnie jak w grupie dzieci, które chorowały od 4 do 9 lat (średnia 14,88±4,49), zaś w grupie o najdłuższym okresie trwania cukrzycy (powyżej 10 lat) poziom niepokoju był istotnie (p<0,01) niższy – 9,54±3,26 (tabela II).

Prześledzono zachowanie się poziomu niepokoju w zależności od stopnia wyrównania metabolicznego. Poziom niepokoju u osób dobrze wyrównanych (HbA1c < 7%) wynosił średnio 12,75±3,91, zaś w grupie chorych, u których HbA1c była > 7%, poziom niepokoju był istotnie (p<0,05) wyższy = 13,81±4,12.


Dyskusja

Na funkcjonowanie psychiczne dzieci chorych na cukrzycę typu 1, poza sytuacją chorobową i stanem wyrównania metabolicznego, mogą wpływać dodatkowo środowiskowe czynniki stresorodne czy relaksujące. Stąd wydawało się interesujące prześledzenie relacji między stanem wyrównania metabolicznego a stanem napięcia emocjonalnego. Oczywiście stan wyrównania metabolicznego, oceniany poziomem HbA1c, obejmuje okres wyrównania przypadający na końcówkę roku szkolnego, związaną z licznymi sprawdzianami, „walką” o stopień, a tylko krótki okres „oddechu”. Niemniej średnie wartości HbA1c, wynoszące 7,41%, wskazują na dość dobre wyrównanie, zaś 20% badanych niestety było słabo wyrównanych > 8,0%. Być może właśnie tu zaważyły trudne do ustalenia problemy szkolne. Na poziomy określanego niepokoju mogły wpłynąć i problemy szkolne, i relaksowo zapowiadające się wakacje. Pomimo wakacyjnego okresu średni poziom niepokoju, tj. 15,68 u dzieci z cukrzycą typu 1, na początku turnusu był wyższy (nieistotnie statystycznie) niż normy dla zdrowych rówieśników. Podobnie na podwyższoną cechę lękliwości wskazuje Florys i wsp [11].

Wyraźnie wysokie powyżej normy wartości niepokoju dotyczyły ¼ chorych na początku turnusu. Po dwutygodniowym pobycie średni poziom niepokoju istotnie się obniżył (p<0,01) do wartości 12,15. Dotyczyło to zwłaszcza 13 osób (27,7%), u większości utrzymywał się na nieco niższym, ale zbliżonym poziomie, zaś u trzech nastoletnich dziewcząt uległ wyraźnemu podwyższeniu. Trudno ocenić, co wpłynęło na ten wynik. Jednak wakacyjny, przyjazny chorym klimat u większości wpłynął na obniżenie poziomu niepokoju. 

Wydaje się interesujące, że poziom niepokoju u dzieci z HbA1c < 7,0 % był istotnie niższy (p<0,01) niż u tych pacjentów , którzy mieli wartości HbA1c > 7,0%. Należy brać pod uwagę dwie możliwości: a) dzieci lepiej wyrównane metabolicznie funkcjonują emocjonalnie lepiej niż gorzej wyrównane; b) dzieci o mniejszym poziomie niepokoju potrafią się lepiej kontrolować, uzyskując lepsze wyrównanie. Obserwacje Mancuso i wsp. [12], poczynione na wakacyjnym obozie cukrzycowym, wykazały, że poczucie jakości życia było lepsze u osób z dobrą kontrolą metaboliczną.

Zaobserwowano, że poziom niepokoju był zależny od czasu trwania cukrzycy. Mianowicie istotnie niższy ( p<0,01) poziom niepokoju dotyczył pacjentów , u których cukrzyca typu 1 trwała > 10 lat. Można optymistycznie przypuszczać, że doszło u nich do względnej adaptacji do choroby, ale być może pacjenci starsi stażem cukrzycy, ale jednocześnie starsi wiekiem nie chcieli ujawniać swoich niepokojów zawartych w pytaniach kwestionariusza. 

Obserwacje poczynione na stosunkowo krótkich 5–7-dniowych turnusach wakacyjnych podkreślają, poza walorami edukacyjnymi i poprawą samokontroli [13–15], także wzrost u dzieci i nastolatków akceptacji choroby i wzrost adaptacji do codziennego życia [16,17].

Przeprowadzone badania własne i poczynione obserwacje możliwe w „polowych” warunkach kolonii cukrzycowej wykazują korzystny wpływ wspólnego z rówieśnikami wakacyjnego pobytu, skłaniają do przemyśleń i dalszych badań , a jednocześnie wskazują na potrzebę pomocy psychologicznej dzieciom, które nie radzą sobie z sytuacją chorobową, na co zwracaliśmy uwagę przed laty [18].

Piśmiennictwo

1. Szewczyk L., Piekarski R.: Funkcjonowanie psychiczne dzieci z cukrzycą typu 1. Endokrynologia Pediatryczna, 2010:9, 63-68. 

2. Szewczyk L., Wiśniowiecka M.: Samokontrola a niektóre cechy osobowości dzieci chorych na cukrzycę, [w:] Radzenie sobie i pomoc innym w zdrowiu i chorobie. Red. L. Szewczyk. Lublin AM 1997, 103-109.

3. Szewczyk L., Szołtek A.: Poziom zmęczenia psychicznego u nastolatków chorych na cukrzycę typu 1. Endokrynol. Ped., 2004:3, 59-66.

4. Ingersoll G.M., Marrero D.G.: Modified quality-of-life measure for youths: Psychometric properties. Diabetes. Educ., 1991:17, 114-118.

5. Przybysz M.: Ocena jakości życia dzieci z cukrzycą typu 1. Endokrynol. Ped., 2008:7, 67-70.

6. Szewczyk L., Wiśniowiecka M., Noczyńska A., Bieniasz J., Wysocka-Łukasik B.: Poczucie jakości życia chorych na cukrzycę typu 1leczonych różnymi metodami insulinoterapii. Endokrynol. Ped., 2006:5, 57-64.

7. Trojanowska A., Markut-Miotła E., Wojtalik M.: Postawy wobec choroby u dzieci z cukrzycą typu 1. Endokrynol. Ped., 2014:13, 49-56.

8. Solnica B.: Oznaczanie HbA1c w miejscu opieki nad pacjentem. 2012:1, 38-42.

9. Piekarski R., Szewczyk L.: Przydatność oznaczania hemoglobiny glikowanej mierzonej we krwi włośniczkowej u dzieci z cukrzycą typu 1. Endokrynol. Ped., 2012:11, 23-27.

10. Skrzypek E.: Tymczasowy podręcznik do testu jawnego niepokoju. Pracownia psychometryczna PAN, Warszawa 1968.

11. Florys B., Grabowska A., Głowińska B. et al.: Próba ocenywyranych aspektów stanu emocjonalnego dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 w zależności od wyrównania metabolicznego i stosowanej metody insulinoterapii. Endokrynol. Ped., 2005:4, 31-38.

12. Mancuso M., Caruso-Nicoletti M.: Summer camps and quality of life in children and adolescents with type 1 diabetes. Acta Biomed., 2003: suppl 1, 35-37.

13. Semiz S., Bilgin U.O., Bundak R., Birkan I.: Summer camps for diabetic children: an experience In Antalia, Turkey. Acta Diabetol., 2000:37, 197-200.

14. Karaguzel G., Bircon I., Erisir S., Bundak R.: Metabolic control and educational status in children with type 1 diabetes: effects of summer camp and intensive insulin treatment. Acta Diabetol., 2005:42, 156-161.

15. Landau Z., Lebenthal Y., Boaz M., Pinhas-Hamiel O.: Observational study of diabetes management in type 1 diabetic school-age children during holiday versus school days. J. Pediatr. Endocrinol. Metab., 2013:26, 1083-1086.

16. Yan C., Miao F.Y.: Summer camps for diabetic children in Beijing of China. Indian J. Pediatr., 1989:56, suppl.1, 125-127.

17. Misurace A., Di Gennaro M., Lionidlo M. et al.: Summer camps for diabetic children: an experiences in Campania, Italy. Diabetes Res. Clin. Pract., 1996:32, 91-96.

18. Szewczyk L., Wiśniowiecka M.: Pomoc psychologiczna dziecku choremu na cukrzycę w zależności od dominujących cech osobowości i jakości prowadzonej samokontroli, [w] Zaburzenia psychosomatyczne u dzieci i młodzieży. Red. L. Szewczyk, M. Skowrońska, EMU, Warszawa 2003, 127-136.

szukanie zaawansowane »

Podobne artykuły

Ocena realizacji zaleceń dotyczących postępowania z dziećmi chorymi ...

Stosowanie profilaktycznej dawki Alfakalcidolu niezależnie od wieku ...

Ocena związku pomiędzy surowiczymi stężeniami końcowych produktów gl ...

Ocena rozwoju somatycznego młodzieży z cukrzycą typu 1 na podstawie ...

Choroba Dühringa u dzieci z cukrzycą typu 1 ...

polski | english | Logowanie
ISSN: 1730-0282
e-ISSN: 1898-9373
TOWARZYSTWO|CZASOPISMO|REDAKCJA|REGULAMIN|PRENUMERATA|KONKURS|KONTAKT